Nužnost i dometi (eksplanatorne) istine u transformaciji sukoba
Mladen Stojadinović
Kurs: Uloga istorijske istine u transformaciji sukoba
Nužnost i dometi (eksplanatorne) istine u transformaciji sukoba
Jedno od najvažnijih pitanja koje se postavlja pred autore i aktiviste koji se bave transformacijom sukoba jeste ono o ulozi i značaju istine u tom procesu, pre svega u dugotrajnim i ukorenjenim sukobima među državama i/ili nacijama. Da li se može gledati u budućnost ako se ne zna šta se zapravo desilo? Koliko je korisno i opravdano očekivati saradnju među stranama koje su međusobno činile stravične zločine i pritom to poriču ili relativizuju? Sme li se zaboraviti ma i najmanji zločin ili je insistiranje na pojedinostima ustvari usporavanje procesa zaceljivanja? Bilo da se tvrdi da je istina neophodan uslov transformacije sukoba, ili da se iskazuje sumnja prema neupitno pozitivnoj ulozi istine, mnogo vremena i prostora se troši na argumentovanje u prilog pojedinih teza o odnosu istine i rešavanja sukoba, kako bi to imalo direktne posledice po instrumente i procedure koje će se u konkretnom postkonfliktnom okruženju koristiti.
Je li potpuna i opšteprihvaćena istina neophodna i dovoljna za transformaciju sukoba?
Istina je neophodna za transformaciju sukoba, pored ostalog zato jer druge vrednosti – pre svih pravda, bez koje skoro sigurno strane neće imati osećaj zadovoljenja potreba pa se neće ni moći pomiriti – ne mogu biti dostignute niti uopšte utvrđene kao cilj bez istine. Gotovo svi autori koji se bave pomirenjem kao fazom ili elementom transformacije sukoba, ili pak njegovom posledicom, daju značajnu ulogu istini u tim procesima.1 Međutim, ne treba biti nezasit i od istine zahtevati da odradi čitav posao transformacije sukoba, pogotovo kada se ona samo izlistava ili prepričava kroz lične narative kojima se daje prostora da bace pojedinačno svetlo na sve događaje iz nasilnog perioda sukoba. Može se upitati, pritom, zbog čega bi osvetljavanje pojedinosti i detalja, dakle javno iznošenje ličnih priča, bilo problematično ukoliko smo došli do osnove istine, tj. ukoliko imamo kostur na koji se dalje može dodavati sve što ima sporedan ili dopunjujući karakter. Jedan od odgovora može biti da se, stavljajući u žižu pojedinosti, previše vremena i energije troši na utvrđivanje činjenica i pripovedanje koje neće doprineti transformaciji sukoba; naprotiv, sve to može „dodati so na ranu" i otkrivati sveže zločine i patnje koji će dodatno usložnjavati situaciju.
Postmoderna filozofija odriče specijalan status istini, međutim, istina i danas jeste (ili, ako hoćete, treba da bude posmatrana) kao univerzalna, ako ne kao apsolutna. Istina je brana predstavljanju događaja i perspektiva koje jednostavno odudaraju od realnosti. Eksplanatorna istina koju ćemo mi predložiti nije ni u kom slučaju suprotstavljena pojedinačnim istinama; samo je "mršavija" i stvaranjem čvrstog tla činjenica (koje su intersubjektivno interpretirane kroz prizmu odbacivanja svih tipova nasilja i diskriminacije) dozvoljava sinhrono delovanje na više nivoa ka transformaciji sukoba, ne ostajući previše koncentrisana na individualne slučajeve i najteže ispovesti koje mogu dodatno „zatvarati" zajednice. Lične istine (kao jedan od podvrsti istine po južnoafričkim autorima, pored forenzičkih, društvenih i restorativnih) mogu biti izuzetno važne pojedincima, javnosti i društvu uopšte, i nikako ne želimo da umanjimo njihov nesporan značaj. Posmatrano iz perspektive transformacije sukoba i pomirenja, pak, one mogu u različitim okolnostima odigrati različitu ulogu koja nije uvek u korist budućeg miroljubivog suživota. U Ruandi, na primer, primećen je uticaj priča preživelih na tradicionalnim sudovima (gačača) na snaženje porodičnih sukoba i oživljavanje nekadašnjih razmirica, što je dokaz da društveno tkivo strada i poverenje u zajednici iznošenjem ovih istina nije obnovljeno, čak je možda i opalo.2 Može se argumentovati da istine kao objašnjenja ne može biti bez ličnih, pojedinačnih istina, sa čim se prilično slažemo i čega smo svesni, ali takođe želimo da kažemo da neki mehanizmi (kao klasične komisije za istinu) nisu uvek doprineli transformaciji sukoba (ili nisu doprineli koliko su mogli ili koliko se moglo očekivati) pošto su se oslonili najviše na utvrđivanje istine putem pričanja o događajima od strane ljudi koji su svedočili, pretrpeli ili počinili neke pojedinačne zločine.
Okvirna eksplanatorna istina kao ključ za transformaciju sukoba
Branićemo stav da je nužno ili makar korisno uspostavljati zajednički pogled na istoriju, tj. dogovorenu (usaglašenu) verziju istine (u načelu, ne u pojedinostima) da bi bilo moguće poboljšati odnose među stranama koje su u sukobu učestvovale. Usaglašavanje istine u načelu, a ne u pojedinostima, podrazumeva uspostavljanje "kostura" istine koji će ograničiti (ili još bolje isključiti) mogućnost da kruže različite nelegitimne verzije prošlih događaja, ali ne mora i ponekad ne može podrazumevati savršeno poklapanje pa čak ni omogućavanje svima da svoje lične istine ispričaju javnosti. Zanima nas, znači, ono što Majkl Ignjatijef imenuje kao „smanjenje broja laži koje kruže javnim prostorom". Istina u načelu može se saznati kroz dvostepeni proces: najpre, prostim popisivanjem najznačajnijih događaja i akcija strana u sukobu, gde se skoro uvek može utvrditi ko je u kojoj meri i u kom hronološkom redu koristio (direktno) nasilje (ovaj korak veoma liči na tzv. forenzičku istinu); i, drugo, objašnjenjem uzroka i uslova koji su do nasilja doveli (uvođenjem kategorije eksplanatorne istine u užem smislu). Sukob se transformiše prvenstveno kada se prevaziđe najvažnija neusaglašenost ciljeva koja mu je u temelju, ako je taj konkretan sukob potpun, tj. ako je kontradikcija realna i utvrdiva. U tom slučaju istina je potrebna prvenstveno da bi se saznalo koja je to neusaglašenost, koja kontradikcija – dalje od toga istina ne mora biti nužna niti vrhovna vrednost, kao ni ideja vodilja za redosled i hijerarhizaciju delovanja.
Tip istine za koji smatramo da bi ga trebalo slediti i koji postaje stub novog odnosa među bivšim neprijateljima jeste istina kao objašnjenje, i to objašnjenje uzroka nasilja. Znači, istina o kojoj govorimo nije kompletan spisak žrtava ili toga što se dogodilo, već je to obelodanjeno saznanje ključnih događaja i aktera i njihovo kontekstualno oblikovanje u priču o nasilju ljudi nad ljudima. Pretpostavka ovakve istine jeste da počinioci nisu inherentno zli ili psihički bolesni, već da su koristili nasilje pod određenim okolnostima koje se više ne smeju ponoviti. Za transformaciju sukoba je bitno da se objasni zbog čega je neko krenuo da ubija svoje komšije, sudržavljane, ili ljude koje ne poznaje, tj. da se objasne strukturne i kulturne pretpostavke korišćenja direktnog nasilja, koje može biti proizvod eksploatacije, represije, nejednakosti, mitova i stereotipa, kao i osećanja straha i nepoverenja usled nezadovoljenja potreba pristupa političkim i/ili ekonomskim resursima koji bi osiguravali odbranu identiteta. Poenta je u tome da se smisleno (i sažeto) obrazloži šta se u osnovi desilo i koje nasilne norme, institucije, prakse su omogućile krvoproliće; a u najvećem broju slučajeva, po našem mišljenju, radi se o onim obrascima ponašanja koji su suprotstavljeni ljudskim potrebama.3 Takve okolnosti, prakse, norme i institucije se moraju iskoreniti kako bi došlo do transformacije sukoba i nasilje se ne bi ponovilo. Istina kao objašnjenje, u svom vretenastom, dubokom ali ne uvek širokom obliku, pomaže nam da hronologiju i činjenice ugradimo u teoriju koja razdvaja ponekad i delimično legitimne ciljeve strana od njihovih krajnje nelegitimnih sredstava. Ako su i postojali legitimni ciljevi počinilaca (pored onih poznatih koji su nedvosmisleno nelegitimni), njih je trebalo uzeti u obzir i tada bi upotrebljeno nasilje verovatno bilo smanjeno. Ni u kom slučaju ovo ne znači da se relativizuju postupci počinilaca – nasilje i zločini koji su oni počinili su nešto što se nikada ne može opravdati; samo se tvrdi da se zločini moraju objasniti, između ostalog, sistemom i poretkom (unutrašnjim i međunarodnim) koji nije odgovarao ljudskim potrebama, najčešće i žrtvi i počinilaca.
U utvrđivanju legitimnosti ciljeva pomažu nam saznanja psihologije, mirovnih studija, sociologije itd., koje nam otkrivaju koje su to potrebe i prava čije nezadovoljenje može odvesti u frustraciju, agresiju i/ili podupreti korišćenje nasilja. Ovakva je eksplanatorna istina od pomoći i pravdi (mada opet ne uvek – to pitanje nije u opsegu ovog rada) i pre svega obziru, brizi pa i milosti prema Drugome, što sve može podupreti transformaciju sukoba. jer, ukoliko se nikako ne razume niti pokušava da razume zašto su počinioci nešto činili (a počinilaca ima na svim stranama, samo u nejednakom broju i nejednake krivice), teško će se doći do promene stavova i ponašanja druge strane prema dojučerašnjim neprijateljima, a one su neophodne da bi se sukob transformisao. Mi ne tvrdimo da je do afirmacije eksplanatorne istine lako doći (pogotovo što su naša društva još uvek u velikoj meri zasnovana na nasilju, moći, konkurenciji a sile koje su jednostrane i kojima transformacija sukoba ne ide u prilog jesu društveno veoma potentne), već da do nje treba da dođe. Dakle, naša teza je jedna normativna teorijska postavka a ne predlog politike koji bi sadržavao korake da se ona realizuje. Osim toga, druge podvrste istine mogu biti neophodne da se eksplanatorna istina uopšte utvrdi, te su, kao takve, potrebne i validne. S druge strane, bez kontekstualizovanja i razjašnjenja pravilnosti konfliktnih interakcija i njihovih korena, sukob se ne može transformisati, ma i da se sve forenzičke istine obelodane, i čak i da svi preživeli i svi očevici ispričaju kako oni vide to što se dogodilo. Zato se sa okvirnom ali snažnom eksplanatornom istinom postiže najveći napredak.
Eksplanatorna istina na vrlo kratkom primeru: Drugi svetski rat
Za utvrđivanje istine o Drugom svetskom ratu, po našem mišljenju, nije potrebno znati konkretne porodične tragedije, već to da su fašistička i nacistička koalicija, imajući teritorijalne pretenzije na druge države, izazvale masovno stradanje, počinile strašne ratne zločine (prema jednom narodu čak i genocid– a možda i prema nekim drugim narodima, npr. setimo se Roma). Takođe, treba znati da se dubinski uzroci ovih događaja, između ostalog, nalaze i u loše uspostavljenom poretku posle Prvog svetskog rata, ali i da su države antifašističke koalicije takođe činile stravične zločine tokom rata. Ove i pojedine druge činjenice čine opšti okvir istine, koji je bio neophodan da se krene ka prevazilaženju posledica sukoba. Krupni koraci ka njegovoj transformaciji u Evropi, međutim, nastali su ne samo kad se saznalo sve što se dešavalo, već kad je Nemačka prihvaćena kao jedan od činilaca evropskih integracija i kad su njeni opravdani zahtevi (kojih je bilo, iako daleko manje od neopravdanih) uzeti u obzir, a opšta ekonomska i socijalna situacija u svim državama popravljena, tj. kad je transformisana osnovna suprotstavljenost koja je do sukoba i dovela – što je u ovom slučaju pre svega bila suprotstavljenost oko resursa i tržišta, budući da su Nemačka, Italija i Japan okasnile sa ujedinjenjima i/ili kolonijalnim širenjem. Kada su ove države dobile prilike da se nesmetano razvijaju i napreduju na jednakim osnovama, nije više bilo moguće da se stari antagonizmi (bar u istom obliku) vrate. Naša poenta jeste, shodno tome, da se može napredovati ka transformaciji sukoba i kad se ne znaju svi detalji o sukobu, a nakon što se osnovna kontradikcija u korenu sukoba prepozna i prevlada. To izgleda validno u mnogim slučajevima, a kako i da li imamo pravo da težimo transformaciji sukoba ili je očekujemo u situacijama gde se radi o fizičkom uništenju cele grupe, ili se radi o krnjim sukobima gde se sukob sastoji od ponašanja i stavova, a ne od bazične nesaglasnosti ciljeva (pa je kontradikcija teško utvrdiva), o tome se može posebno raspravljati. Ipak, smatramo da i u tim najtežim slučajevima eksplanatorna istina jeste neophodan uslov transformacije sukoba (Nemci su vremenom izašli iz okvira koji im je onemogućavao suočavanje sa holokaustom, na primer, razumevajući kako su ideologija, rasistička učenja, propaganda i opšta situacija uticale na poziv na linč pojedinih naroda), a da nema razloga verovati da će drugačije verzije istine bolje doprineti transformaciji sukoba.
Problemi, ograničenja i alternative istine u transformaciji sukoba
Istina nije jedina vrednost koja vodi pomirenju, niti je uvek neophodno i poželjno momentalno započeti sa sudskim ili nekim drugim metodima utvrđivanja istine. Nije lako zamisliti primere sukoba (ovde se misli na dugotrajne i ukorenjene nasilne sukobe među kolektivitetima) u kojima bi detalji (pojedinosti) bili ključni za ustanovljavanje najznačajnijih procesa u manifestaciji nasilja. Najveći broj dugotrajnih (npr. etničkih) oružanih sukoba nisu svodivi na jedan događaj, ma koliko on bio važan. Sasvim je moguće i dešava se da insistiranje na istini i pamćenju pojedinosti kao javnom pamćenju može dalje traumatizovati društvo, ili da će mnogo učinkovitiji za transformaciju sukoba biti zajednički projekti, ekonomska i socijalna unapređenja života ili poboljšanje i demokratizacija poretka. Čak i ćutanje u određenim slučajevima može biti preporučljivo, ukoliko je onemogućeno slobodno kruženje propagande i dezinformacija, te ukoliko je dostupna i nesakrivena baza istine o najvažnijim događajima. No, osnovni uzroci sukoba moraju biti poznati (i bar na neki uslovan način učinjeni razumljivim) jer bi inače pravda, obzir prema drugoj strani i druge vrednosti bile neutemeljene, odnosno ne bi se znalo na čemu počivaju. Zdravo je biti i pomalo skeptičan prema istini, iako je ona neophodan uslov transformacije sukoba. Nedozirana istina može neretko i štetiti ako se odmah i u potpunosti (pre)uzima, makar iz razloga što preusmerava fokus sa nekih drugih napora i metoda koji često mogu biti korisniji. Transformacija sukoba pored istine podrazumeva i pravdu, i milosrđe (možda oproštaj), a najpre bezbednost i slobodu od straha, a njih stalna reaktuelizacija konkretnih, „malih" istorija, pronalaženje novih svedoka, žrtava i počinilaca, (ne)vešto medijsko fokusiranje na nerešene slučajeve, nekada mogu usporiti.
Zaključak
Iako je istina ponekad teško utvrdiva, a i sam njen status može biti upitan, ona je (u svom ograničenom ali ukorenjenom domenu) jedna od osnova transformacije sukoba. Uloga istine zavisiće od konteksta, kulture, istorije itd. Na koji način treba sa njom postupati i kako do nje dolaziti nije uvek i za svagda određeno. Ipak, mišljenja smo da je istina o ključnim akterima, događajima, ličnostima i ciljevima tokom trajanja sukoba nužna da bi se uopšte krenulo u potragu za suživotom strana koje su jedne drugima bile neprijatelji. Priča druge strane o zajedničkoj prošlosti mora biti uzeta u obzir prilikom razumevanja prošlosti koja se tiče interakcije sa tom stranom. Pojedinačne, lične i druge istine utiču na važne aspekte individualnog i kolektivnog življenja, ali dokazivali smo da je eksplanatorna istina najdirektnije povezana sa transformacijom sukoba. Potrage za istinom moraju biti dopunjene radom na strukturnim pretpostavkama za zadovoljenje ljudskih potreba (kako bezbednosnih, tako i ekonomskih i identitetskih), koje će biti ključne za prevazilaženje osnovnih suprotstavljenosti i bez kojih nijedna (jedinstvena, diskurzivna, multiperspektivna) istina ne vodi pravoj transformaciji sukoba. Ono što može biti značajnije od načina utvrđivanja istine jeste njeno usvajanje i distribucija. Istina kao objašnjenje uzroka nasilja čini se manje zloupotrebljivom u društvenom miljeu postkonfliktnih zajednica od ostalih istina, kojima pritom ne sporimo značaj za dolaženje do te eksplanatorne istine.
Endnotes
1. Neki od često citiranih autora koji prihvataju istinu kao jedan od ključnih činilaca pomirenja su: Džon Pol Lederah (pogledati, između ostalog, John Paul Lederach, The Meeting Place, Chapter 8 in: "Journey Towards Reconciliation", Scottdale, PA: Herald Press, 1999), Luis Krisberg (pogledati, Louis Kriesberg, Comparing Reconciliation Actions within and between Countries, in: "From Conflict Resolution to Reconciliation", edited by Yaacov Bar-Siman-Tov, Oxford: Oxford University Press, 2004), Dejvid Blumfild (u, npr: David Bloomfield, On Good Terms: Clarifying Reconciliation, Berghof Report No 14, Berlin: Berghof Center for Constructive Conflict Management, 2006) itd.
2. Pogledati, npr. Max Rettig, Gacaca: Truth, justice and reconciliation in post-conflict Rwanda?, African Studies Review, Vol. 51, No 3, December 2008, pp. 39, 44 and 46
3. O teoriji ljudskih potreba u rešavanju (transformaciji) sukoba, pogledati, između ostalog, u: John Burton, Conflict: Resolution and Provention, St. Martin's Press, New York, 1990, pp. 12-48
Opširnije: Nužnost i dometi (eksplanatorne) istine u transformaciji sukoba
Knin
Barbara MatejčićKurs: Mediji i sjećanje
Knin
Vrućeg kolovoškog dana sve se teže uspinjemo prašnjavim makadamom prema selu Grubori, visoko u brdima dvadesetak kilometara istočno od Knina. Podno Grubora se može autom po toj lošoj cesti, a onda još pješice petnaestak minuta uzbrdo. Bolji put bi rijetko kome i služio jer tamo više nitko ne živi. Čak ni u ljetno vrijeme kada u Knin stižu puni vlakovi iz Srbije i kada se na okolnim cestama najčešće sreću auta beogradskih tablica - jer ljudi za godišnjih odmora dolaze obići nekadašnje domove - u Grubore nitko ne svraća. Na drvenoj klupi uz cestu dvije starice jesenski odjevene po toj sparini čekaju kombi koji dvaput tjedno tuda prolazi i prodaje hranu. To je njihova opskrba.
Opširnije: Knin
Poželjne i nepoželjne figure u bh štampanim medijima
Jasna Kovo i Anela Hakalović (Sarajevo, BiH)Kurs: Mediji i sjećanje
Poželjne i nepoželjne figure žena u bosanskohercegovačkim štampanim medijima: Bakira vs. Angelina
Politička emancipacija žena u okviru bosanskohercegovačke tranzicijske stvarnosti naišla je na veliki otpor, o čemu svjedoči prisutnost procesa repatrijarhalizacije, naturaliziranja dodijeljenih rodnih uloga i slično. U procesu dodijeljivanja rodnih uloga i jačanja patrijarhalne matrice koja je ugrađena u nacionalni kod posebnu ulogu zauzimaju mediji, kao prenosnici, ali i generatori konstrukcije ženske rodnosti. Način predstavljanja u medijima neizbježno se veže za određena značenja, a procesima stereotipizacije i markiranjem određenih značenjskih kodova, mediji postaju snažan izvor oblikovanja novih modusa rodnosti. Ne samo prezentirajući, nego i oblikujući poželjan oblik rodnog identiteta pojedinke, medijski diskurs postaje pogodan prostor za kritičku analizu rodnih pozicija u određenom društvenom kontekstu.
Opširnije: Poželjne i nepoželjne figure u bh štampanim medijima
Tačke ignorisanja u sjećanjima u bh medijima: Banjalučka džamija Ferhadija
Uglješa Vuković (Banja Luka, BiH) Kurs: Mediji i sjećanje
Tačke ignorisanja u sjećanjima u bh medijima: Banjalučka džamija Ferhadija
U eseju naslovljenom Tačke ignorisanja u sjećanjima u bh medijima htjelo se prikazati kako se mediji u Bosni i Hercegovini odnose prema određenim mjestima iz prošlosti koji se ukazuju kao nepoželjne istine u javnosti. S obzirom na činjenicu da se uticajni mediji u našem društvu različito odnose prema prošlosti, u zavisnosti od toga iz kog su eniteta, ovim esejom se htjelo predočiti kako izgleda ta podjela rada ukazujući na njene posljedice, izvjesne zakonomjernosti i na zarobljenost u okvirima politike, što medije suštinski onemogućava da poštuju svoje profesionalne standarde. U današnjoj BiH služenje tzv. svojim istinima o minulim konflktima stvara i snažne tačke ignorisanja skrivajući ih u upadljivo odsustvo. Ignorisanje događaja iz prošlosti predstavlja najgoru uvredu za žrtve i onemogućava funkcionisanje bosanskohercegovačkog društva u cjelini. O događajima iz prošlog rata potrebno je javno govoriti na osnovu činjenica.
Opširnije: Tačke ignorisanja u sjećanjima u bh medijima: Banjalučka džamija Ferhadija
Kolektivno sećanje onlajn
Thomas Kohls (Prilep, Makedonija)Kurs: Mediji i sjećanje
Колективно сећање онлајн
Тема овог истражног рада је немачки веб-магазин „Ајнестагес“ („einestages“), који на својом сајту је описан као „јединствен пројекат“ који има као циљ „изградње колективног сећања наше историје“ уз учешће својих корисника. 1 При тога изразито се наглашава разноврсност тема које могу бити историја: „Ви сте били присутни када је пао берлински зид? Када је Цунами разорио Тајланд? На првом концерту Токио Хотела? Имате ли слике тога? Постаните сведок свог времена [„Zeitzeuge“], пишите на Ајнестагесу ваше најличније приче.“ Циљ овог рада је анализа садржаја чланака с циљем да се утврде тенденције ка чему води такав начин историографије.
Opširnije: Kolektivno sećanje onlajn
Politika između nacionalizma i liberalizma
Josip Ivanović (Zagreb, Hrvatska) Kurs: Jezik i ideologija
Politika između nacionalizma i liberalizma
Uvod
Specifičnost pojma politike jest u tome, što njen pojam u svakom smislu uporabe nailazi na različito razumijevanje, a da pritom ne dolazi puko do erodiranja njegovog značenja, već upravo do bogaćenja. Naime, u svakom novom pokušaju da se neka teorijska ili praktična stvar etiketira pojmom politike, skriven je nekakav indikativ ili performativ onoga što se može nazvati politikom. Svaka politička orijentacija implicira određene okvire i definira što politika jest ili barem što bi trebala biti. U težnji ka stjecanju kredibiliteta, političke orijentacije se pokušavaju predstaviti kao realnije, objektivnije ili prirodnije od ostalih, što nam upravo jamči svezu između percepcije svijeta i načina na koji žele učestvovati u njemu. Značaj ove opservacije ogleda se u mogućnosti da se analizom različitih tumačenja pojma politike, bolje shvate neke bitne crte političkih stajališta, orijentacija.
Opširnije: Politika između nacionalizma i liberalizma
Jezik i identitet
Bojana Genov (Mali Lošinj, Hrvatska)Kurs: Jezik i ideologija
Jezik i identitet
Jezične mijene bile su sastavnim dijelom moga odrastanja i školovanja i uvijek su bile popraćene ogromnom strašću ne samo kreatora jezičnih promjena, nego i širokih slojeva ljudi koji su ih prihvaćali nepojmljivom i meni neočekivanom brzinom. Za moga školovanja nekoliko se je puta mijenjao naziv pojedinih školskih predmeta, ne samo na način da smo svi učili malo muzički i historiju, a malo glazbeni i povijest, nego na način da je to bilo pitanje svrstavanja i pitanje vrlo važnog osobnog izbora. Kao mala djevojčica nisam razumjela izvore tog burnog odnosa prema jeziku, ali sam i sama naučila dijeliti interes pa i strast prema jezičnim pitanjima. Moj odnos prema jeziku obilježava ambivalentan, ali uvijek vrlo aktivan stav, istovremen otpor prema nametanju i istjerivanju riječi iz moga riječnika i pažljivo i kritično vaganje tuđih riječi.
Opširnije: Jezik i identitet
Mediji u Srbiji u službi ratne propagande: Analiza retoričkih sredstava
Katarina Tadić (Beograd, Srbije)Kurs. Jezik i ideologija
Mediji u Srbiji u službi ratne propagande: Analiza retoričkih sredstava
Tema rada je analiza uloge medija u Srbiji, pre svega dnevnog lista „Politika“, u stvaranju nacionalističke i ratne atmosfere u srpskom društvu od kraja osamdesetih godina. Fokus će biti na analizi retoričkih sredstava korišćenih u cilju medijske manipulacije i stvaranju situacije gde je sloboda govora bila shvaćena kao sloboda izražavanja mržnje prema pripadnicima nesrpskih naroda. Od kraja osamdesetih godina na ovamo, srpski mediji su razvili i uveli u upotrebu osobene metafore, simbole, novokovanice i sl. koji su u znatnoj meri i doprineli i bili deo dominantnog šovinističkog javnog diskursa. Osim toga, razvio se i osoben tip izveštavanja gde je uloga novinara postala tumačenje događaja, a ne objektivno informisanje. List „Politika“ je prednjačio u pomenutoj praksi i time zasluženo stekao etiketu glavnog medijskog kreatora državne politike.
Opširnije: Mediji u Srbiji u službi ratne propagande: Analiza retoričkih sredstava
Kritika upotrebe anglicizama u nacionalističkom diskursu u Srbiji
Aleksandar Sekulić (Beograd, Srbija)Kurs: Jezik i nacionalizam
Kritika upotrebe anglicizama u nacionalističkom diskursu u Srbiji
Proces građenja nacija na Balkanskom poluostrvu, čini se, nikada ne prestaje, on uvek traje i u demokratski nedovoljno razvijenim, često ksenofobičnim društvima nalazi inspiraciju u sferama ljudskog duha koje ne bi trebalo da budu nacionalno opredeljene. Jezik, svuda rasprostranjen i dostupan, postaje idealno tle za diseminaciju nacionalizma. Ovde ćemo se fokusirati na to kako se u desno orijentisanim medijima percipira prisustvo, ili, ako to zloglasnije zvuči „prodor“ anglicizama u srpsku varijantu srpskohrvatskog jezika. Primeri nacionalističkog diskursa u ovom radu dolaze iz provladine, umereno desne „Politike“, iz tiražnih, konzervativnih „Večernjih novosti“ i sa portala Nove srpske političke misli, na kome se nedeljno objavljuje više desetina, često duboko konzervativnih, tradicionalističkih i nacionalističkih tekstova poznatih nacionalno osvešćenih autora.
Opširnije: Kritika upotrebe anglicizama u nacionalističkom diskursu u Srbiji
Početnica kao zabluda
Tea Grujić (Pula, Hrvatska)
Kurs: Jezik i ideologija
Početnica kao zabluda
„Svatko mora već od mladosti biti upućen u purizam. Istovremeno, nitko ne smije znati što je purizam u stvari...“ Kordić, Snježana, Jezik i nacionalizam, Zagreb, 2010. 10 str.
Uvod
Knjiga koja je uznemirila hrvatsku javnost, i ne samo jezikoslovce, obrađujući veliku, ispolitiziranu temu jezika, započinje s poglavljem o purizmu u hrvatskom jeziku, in medias res, bez uvoda, određivanja pojmova ili lingvističkih teorija, započinje iz prakse! I upravo tim prvim stranicama gdje toliko dojmljivo, gotovo naturalistički oslikava našu dvadesetogodišnju opsjednutost čistoćom jezika, autorica Snježana Kordić magnetski privlači svakog iole dobronamjernog čitatelja da krene u jednu potpuno novu čitateljsku avanturu promišljanja jezika...A kad čitanje krene, ne prestaju navirati misli s vlastitim primjerima proživljenog.Zapravo se cijelo vrijeme pitamo kako to i sami nismo primjetili, kako nismo osvjestili, reagirali, pobunili se protiv svih tih umjetno nametnutih nam jezičnih promjena. Jesu li to nama jezični čistunci uspješno isprali mozgove? Jer, i ne primjećujući pišemo zamolbe, nazočimo sastancima, opterećuju nas razni zadatci, obvezujemo se, obraćamo jedni drugima sa štovanjem...Jesmo li morali? Htjeli? Kako se to uopće počelo događati? Već i zaboravih..je li to zaštitni mehanizam? Zastajem na trenutak, odlažem knjigu kako bih se vratila u proživljeno i prizvala svoja (ne)pouzdana sjećanja ..
Opširnije: Početnica kao zabluda
Predrasude kao korijeni nasilja
Željko Šarić (Banja Luka, Bosna i Hercegovina)
Kurs: Razumijevanje elemenata kolektivnog nasilja i masovnih zločina i njihovih posljedica (uz slučajeve bivše Jugoslavije i Ruande – u kontekstu afričke regije Velikih jezera)
PREDRASUDE KAO KORIJENI NASILJA
Dobro su govorili stari: muslimana sveži u vreću stavi ga pod stol i udaraj nogom a sa drugim jedi i pij za stolom - opet će ti isto misliti i jedan i drugi.
Ovo je jedna od najčešćih predrasuda koja se duboko usađuje u um običnog čovjeka kad sjedne za astal i počne da „razmišlja“ o svojoj bliskoj prošlosti, o posljednjem ratu, o drugima. I tad sebi postavi pitanje: „Zašto nam se sve ovo desilo? Zašto sam morao ratovati sa prvim komšijom?“ Odgovor je vrlo lak i čak se sam nameće. „Zato što sam ja dobar, moralan, pošten, iskren, a on je iskvaren, neiskren, podmukao, zao. Mi smo svi takvi, to nas je naša hrišćanska vjera naučila, a oni (nema vjere ni morala u nehrišćana) su ti kojima ne možeš vjerovati, koji se pretvaraju da su ti prijatelji, al' hoće da ti nož zabiju u leđa.“ Ovo je pogled samo iz jedne perspektive, naravno, ona se može i preokrenuti, tako da će tada drugi biti nevjernici, oni koji nisu na Alahovom putu izbavljenja i koji zbog toga nisu vrijedni suživota.
Opširnije: Predrasude kao korijeni nasilja
Elementi nasilja u mojoj okolini
Marko S., Hrvatska
Kurs: Razumijevanje elemenata kolektivnog nasilja i masovnih zločina i njihovih posljedica (uz slučajeve bivše Jugoslavije i Ruande - u kontekstu afričke regije Velikih jezera)
ELEMENTI NASILJA U MOJOJ OKOLINI
Kako je naslov eseja „Elementi nasilja u mojoj okolini“, dugo vremena sam razmišljao koji prostor da za potrebe eseja uzmem kao svoju okolinu. Kako smatram da su kategorije rase, nacionalnosti, etniciteta izmišljene i nametnute nemam posebnih ograničenja u prostoru koji smatram svojom okolinom. Kao svoju okolinu jednako smatram svoje susjede iz zgrade i ulice, grad u kojem boravim, državu čije državljanstvo posjedujem ili planete na kojoj živimo. Napade na turiste iz Srbije koji se svako ljeto događaju u Hrvatskoj, bacanje suzavaca na gay Pride u Beogradu ili masovna silovanja na istoku Demokratske Republike Kongo i genocid u Ruandi jednako doživljavam kao nasilje u svojoj okolini. Međutim, ipak ću se koncentrirati na neke elemente koje osobno doživljavam kao nasilje, a koji se odvijaju ili su se odvili na području Republike Hrvatske. Možemo li državom smatrati one zemlje koja ne brinu o svojim građanima i građankama, nego se svojski trudi da ih na najperfidnije načine uništi, a posebno one koji se usude kritički promišljati ili progovoriti o aktualnim društveno-političkim situacijama u državi? Hrvatsku tako, kao uostalom niti druge države nasljednice bivše Jugoslavije, ne smatram pravim državama.
Opširnije: Elementi nasilja u mojoj okolini
Antej ili Herakle
Radomir Radević
Antej, libijski džin, sin Posejdona boga mora i Gaje boginje zemlje. Bio je izuzetno snažan dok god je bio u kontaktu sa tlom (majkom zemljom), ali kada bi ga podigli u vazduh posatjao bi slab kao voda. Mit o Anteju dovodimo u vezu sa onim ljudima koji glavni izvor duhovne snage ( i ne samo duhovne) i bitni smisao svoga života vide u ukorijenjenosti u otadžbinsko tlo i kulturu izraslu iz njega.
Herakle je najslavniji grčki junak, sin Zevsa i Alkmene, najlepše žene tog vremena. Bio je najsnažniji čovjek antičkog svijeta, miljenik i protivnik bogova. Njegova snaga je bila jednaka, borio se na zemlji, u vazduhu ili vodi, što potvrđuje uspješno obavljenih dvaneest smrtonosnih zadataka, poslije kojih ga bogovi primaju na Olimp. Mit o Heraklu dovodimo u vezi sa onim ljudima koji svoju životnu snagu ne crpe iz vlastite ukorijenjenosti u svoju zemlju, već se osjećaju snažnima sakupljajući vrijednosti iz različitih kultura i iz sopstvenog znanja i umjeća.
Susret, slučajan ili neminovan, između Anteja i Herakla, odvija se bilo gdje na Balkanu. Herakle, sada bez svoga zastrašujućeg oružija, bez batine i ogrtača od neprobojne lavlje kože, samo u pristojnom, ne previše skupocjenom odjelu, ali i bez božanske snage. Antej ogrnut zastavom, u tradicionalnoj nošnji svoga naroda, na glavi mu je kapa sa nacionalnim grbom, upravo se, u društvu nekoliko stotina pristalica, vraća sa proslave pobjede fudbalske reprezentacije svoje zemlje.
Opširnije: Antej ili Herakle
Humor i satira kao mirovni aktivizam
Adelita Selmić
'Prosto rečeno, Feral je imao publiku koja se zajedno s uredništvom znala zajebavati, a Globusova publika ne zna da je uredništvo zajebava. Sprdati se, u društvu čitatelja, s političkim elitama i društvenim anomalijama, nešto je posve drugo od nakane da se sprdate sdalje čitateljima.[1]'
Humor i aktivizam na prvi pogled djeluju nespojivo; čak i ako ih i zamislimo u zajedničkoj misiji, i ako nam izgledaju dobro – opet je riječ o dvije suprotne metode koje, u kontekstu izgradnje mira, imaju suštinski iste ciljeve. Širina pojmova 'aktivizam' i 'aktivist' u današnjem društvu upravo svojim opsegom dozvoljavaju nam da ih shvatimo na vrlo jednostavan način; bez obzira postoji li određeni uži fokus djelovanja, aktivist će se jednako ravnopravno odnositi prema problemima okoliša, pravima žena i homoseksualaca, nacionalnih manjina, radničkim pravima, ksenofobiji i tako dalje, pazeći pritom da nikoga ne uvrijedi. Upravo politička korektnost u koju je uronjen progresivan i tehnologiziran suvremeni aktivizam, ali i društvo općenito, koje ne trpi kategorije, mentalne ladice i zdušno se bori protiv svih oblika diskrriminacije; ono je čemu nema mjesta kad je u pitanju satira. Ona upravo koristi stereotipe kao svoje pogonsko gorivo i eksploatira svaki neprikladan diskurs, usljed čega se, prema interpretaciji Henria Bergsona, u tijelu pojavljuje erupcija vulkana kojom se oslobađaju unutarnje napetosti. Smijeh tada postaje elan vital, izvor životne energije.
Opširnije: Humor i satira kao mirovni aktivizam
Pismo Ratku Mladiću
Šalje:
Slađana Ljubičić,
Novi Sad, Srbija
2010. godine pohađala kurs Razumevanje elemenata kolektivnog nasilja i masovnih zločina i njihovih posledica, kod Vlaste Jalušić i Tončija Kuzmanića
Prima:
Ratko Mladić
Optužen 8. novembra 2002. pred Međunarodnim krivičnim tribunalom za bivšu Jugoslaviju po petnaest tačaka za: 1. Genocid; 2. Učestvovanje u genocidu; 3. Progone na političkoj, verskoj i nacionalnoj osnovi, kao zločine protiv čovečnosti; 4. Istrebljenje, kao zločin prema čovečnosti; 5. Ubistvo, kao zločin protiv čovečnosti; 6. Ubistvo, kao kršenje ratnih zakona i običaja; 7. Deportaciju ljudi, kao zločin protiv čovečnosti; 8. Nehumana dela (prisilna premeštanja), kao zločin protiv čovečnosti; 9-14. Protivpravno terorisanje civila, ubistvo, okrutno postupanje, nehumana dela, napade na civile; 15. Uzimanje talaca[1] .
Adresa - nepoznata
Opširnije: Pismo Ratku Mladiću
Ruka ruku mije
Duška Andrić-Ružičić
Uvod
U svom eseju neću se baviti komparacijama niti se detaljnije baviti religijom i nacionalizmom na globalnom nivou (u svijetu) ili na području ex-YU. Ali, nametnuće se, same od sebe, paralele i povezanost. To bi mogla biti komparativna studija znatno većeg obima. Ovdje želim govoriti o Bosni i Hercegovini ne ostavljajući prostora pravdanju kroz globalizam fenomena. Na osnovno pitanje postavljeno temom teško je odgovoriti ne izlazeći iz zadanog okvira.
Nastojaću odgovoriti na osnovno pitanje govoreći o:
- religiji i naciji (etnicitetu) i njihovoj manifestaciji kao agresivnih kolektivnih identiteta
- zloupotrebi religije u svrhu jačanja i održavanja nacionalizma kao društveno prihvaćene vrijednosti
- neodvojivosti religije i nacionalizma kao faktora uticaja u BiH
- zloupotrebi religije - religijska nastava u školama kao rasadnik nacionalizma
Opširnije: Ruka ruku mije
Na raskrsnici identiteta
Drinić Sevimka
Uvod
Pronicanjem unutar drugih, unutar društva jeste i put pronicanja unutar sebe gledajući se u ogledalu onih koji su oko nas. Taj odraz može da nas navede da sebe vidimo kao sliku za sebe ili kao sliku o sebi. To nužno ne imlicira konflikt ali može da dovede do promišljanja. Jesmo li suštinski ušli u stado koje nas vodi motivom pripadanja nečega što je između nas i onozemaljskog ili smo stali na bedemu granica koje je stvorila ljudska ruka? Dali jedno isključuje drugo ili je kompatibilo ili pak bi pristali da balansiramo, žongliramo na žici da budemo dobar vjernik i pripadnik nacije? Ako je 21. vijek donio ovu dilemu onda nas nije naučio ničemu novom. On je samo otvorio ponovo vrata koja nikad nisu ni bila zatvorena do kraja- vrata preispitivanja kada i koliko izdajemo dio sebe u ime drugog sebe. Na prostoru Balkana ova vrata mogu da vam otvore dženet ili džehenem, raj ili pakao. Biti religijski fanatik ili nacionalista? Pitanje je sad!
Opširnije: Na raskrsnici identiteta
Boxing Bosnia
Melina Sadiković
Da li je u životu sve saopćivo ili ljude spaja samo muk?
Tin Ujević
Godina 2010 je izborna godina. Tako je Bosna i Hercegovina, u septembru 2010. godine, mjesto gdje bi trebala biti svaka osoba koja razmišlja izvan kutija. Glasačkih i mislenih, dakako. Bez sumnje, na cjelokupnom teritoriju Bosne i Hercegovine funkcionira jedinstvena vremenska mašina, koja vas u jednoj kratkoj šetnja bilo kojim bosanskohercegovačkim gradom ili selom (osobito kroz napuštena i porušena mjesta) ili kroz kratki pregled političkog marketinga (nova forma reklamnog bloka, kako ga nazivaju saučesnici u svakodnevnom ispiranju na najvišoj mogućoj temperaturi)[1] nevjerovatnom brzinom vode od daleke prošlosti i/ili do još dalje budućnosti. Sadašnjost je samo momenat u kojem objekat raskalašene političke pažnje odlučuje kako će nazvati svoj limbo.
Opširnije: Boxing Bosnia
Umjetički aktivizam i/ili aktivistička umjetnost
Andreja Gregorina
Proces definiranja pojmova proces je u kojem pokušavamo fiksirati bit onoga o čemu govorimo. Ovakvo ljuštenje značenja i potraga za jezgrom u jednom će nas trenutku suočiti s manjkavostima svakog esencijalizma, naprimjer s dekontekstualizacijom i hijerarhizacijom pojmova. Ipak, nepouzdanost pojmova koju je detektirao još Platon, postmoderna je dala teorijski legitimitet, te učinila vidljivim sedimentacijske procese kojima su povijesno i kontekstualno podložni označitelji.
Pojmovi «umjetnost» i «aktivizam» su tzv. veliki pojmovi koji se koriste drugim tzv. velikim pojmovima (moral, moć, čovjek, mašta, ljepota, društvo) kako bi svoju definiciju učinili vjerodostojnom. Na kursu Aktivizam reloaded pokušali smo definirati pojam «aktivizam», a slijedeći fragmenti pojavili su se kao semantički nukleusi potencijalne definicije: nastojanje oko drugačijeg društva, promijena dominantnih modela ponašanja, afimacija različitosti, smanjenje nasilja, javno (i privatno?) djelovanje. Umjetnošću, kao specifičnim oblikom ljudske djelatnosti, nismo se upće bavili, ali smo se ipak upustili u njezino pozicioniranje u kontekstu aktivizma. Aktivnosti koje su smatrane pogodnim za estetsku artikulaciju aktivističkih ideja su kalendari, performansi, književne večeri, forum kazalište, likovne kolonije, sapunice, koncerti i sl.
Opširnije: Umjetički aktivizam i/ili aktivistička umjetnost
Reflections on Ubleha
Anastas Vangeli
Introduction: Ubleha as a reference point
If there is an adequate explanation of the state of the civil society in the Post-Yugoslav (Western) Balkans, then it is the one offered by the authors on the topic of the Ubleha. The essence of the concept, is the deconstruction of the distorted self-centrism and the lack of purpose the civil society actors are facing; at the same time it is a very accurate observation of a failed translation of a western ideal into a post-communist context.
From the reflections on Ubleha by the original authors Šavija and Milanovi?, and from the further analysis offered by Stubbs, one clearly has in mind what the Ubleha means - it is a cause for itself far from any known system of values and ideals. Its soul is humane, but it smells like clientelism; it declares a sincere quest for a better world, but the real driving force behind it is the quest for an immediately better life of its actors.
However, the point of this paper is to argue that even though the image of the civil society in the region can be described as Ubleha, it still is a progressive phenomenon that plays mostly a constructive role in the peace-building processes. The Ubleha of the Western Balkans may be considered to be not even close to the ideal of civil society, but at the same time, it is an inevitable and a major step towards a western liberal-democratic type of civil society that is proclaimed to be the goal all the Post-Yugoslav countries pursue.
Opširnije: Reflections on Ubleha
Budimo Milosrdni, Mislimo bez Milosti!
Branka Vasiljević
Napuštamo Sarajevo na izmaku još jednog dugog dana, na kraju jedne "intenzivne" sedmice. Vozi nas sredovečni čovek u svom taksiju do drugog dela grada, poslednju deceniju poznatog kao "Istočno Sarajevo". Pita nas kojim putem da vozi "ovde ljevo il' gore preko Lukavice?" "Pa ne znamo, mi nismo odavde, vi vozite kuda je najbliže i kuda vam je zgodno" odgovaram ja. "A odakle ste?" "Iz Vojvodine, ja sam iz Zrenjanina a on je iz Novog Sada" ponovo odgovaram ja. Taksista ponovo nešto kao pita kojim putem da vozi, ali onako više za sebe, i komentariše kako će on nas voziti evo ovim kraćim putem, "A znam ja kako je u Beogradu, tamo će samo da te izvozaju, da ti uzmu pare", dodaje on. Osećaj nelagode, nepoverenja, tuge, sažaljenja, besa…sve se to nekako skoncentrisalo u kabini auta u trenutku kada sam već bila psihicki prepunjena sadržajima od prethodnih dana. Nemam snage da sada razlažem sa ovim čovekom taj kliše o "sve su to Milosević, Tudjman i Alija zakuvali… nismo pre znali ko je šta…" I samo ćutke klimnem dok mi u glavi odzvanja njegova rečenica "Eto vidiš, nema ti tu živa groba, a kod nas, jes' videla to…" pokušavam da je razumem dok prilazimo stanici. Prisećam se lika taksiste koji nas je pre 8 dana vozio sa ove stanice u grad i njegove priče, dijametralno suprotne, a tako iste, dve priče koje se nikako ne mogu sastaviti i prepoznati u svojoj "ogledalizaciji". Taj samouvid je za sada još uvek privilegija samo malog broja ljudi, osvešćenih, onih koji se ne žele slepo povinovati autoritetima, koji slušaju druge i koji su se usudili misliti.
Opširnije: Budimo Milosrdni, Mislimo bez Milosti!
Aporije Građanskog Identiteta
Kristina Bojanović
Uvod
«...moj lični identitet je ono što čini da nisam identičan ni sa jednom drugom osobom...»
Sintagme lični ili individualni identitet, kao i kolektivni ili grupni identiteti (nacionalni, vjerski, politički, etnički, kulturni, socijalni, profesionalni) sve češće su prisutne kako u naučnom diskursu, tako i u publicistici, političkoj sferi, u svakodnevnom životu. U najširem smislu, lični identitet u kontekstu izgradnje vlastitog identiteta, te razvijanja vlastitog pogleda na svijet, uspostavljanja vlastitih moralnih normi, izgradnje odnosa pojednica prema svim drugim ljudima i prema društvu uopšte, može se sadržati u odgovorima na pitanja: Ko sam ja?, Odakle sam?, Kome pripadam?, Kuda idem?, Odakle govorim? itd. U užem značenju, koje se smatra specifičnim za sociologiju, termin lični identitet podrazumijeva poistovjećivanje pojedinaca sa određenim društvenim grupama, kao i prihvatanje vrijednosti, normi i modela ponašanja koji su karakteristični za te društvene grupe. Sama riječ identitet je latinskog porijekla: u antičkom latinskom postoji riječ «idem» (isto) i pridjev «identidem» (ponovljeno), ali ne i imenica «identitas». Starogrčka imenica «tautos» koju koristi Aristotel, baveći se problemom identiteta, potiče od riječi «autos» (sebe, sam), a kasnije, nakon prevođenja na latinski, kao «identitas», biva korišćena u sholastičkim raspravama o prirodi Svete Trojice. Dejvid Hjum za identitet ističe da je to svijest tj. svjesnost subjekta o kontinuitetu sopstvenog postojanja koja je sadržana u relaciji identiteta. Upravo ovakvo shvatanje identiteta je preuzeto u individualnoj, razvojnoj, a donekle i u psihologiji ličnosti. Naime, osjećanje ličnog indentiteta biva utemeljeno na zapažanju samoistovjetnosti i neprekidnosti sopstvenog postojanja u vremenu i prostoru, te na opažanju činjenice da i druge individue zapažaju i priznaju navedeno. Dakle, sam lični identitet pretpostavlja odnos pojedinca prema drugim individuama tj. odnos prema drugome – drugima. Lični identitet čini mnoštvo pripadnosti različitim društvenim grupama ili mnoštvo grupnih identiteta: nacionalni, vjerski, etnički itd. Upravo ovi grupni identiteti, njihove posebnosti, nastanak, smjenjivanja, nadvlađivanja, poteškoće, paradoksi, ali i značaj koji imaju u izgradnji civilnog društva kod nas na Balkanu, predstavljaće temu ovog rada. Ukratko ćemo pokušati prikazati koji se to od pomenutih grupnih identiteta nametnuo kao najvažniji i opšteprihvaćen, u kojem vremenu on ima presudan uticaj, kako se taj uticaj širi i koje su posledice njegovog širenja. Gdje i odakle treba tražiti i crpsti ideju građanstva, ideju koja nadilazi i etničko i nacionalno, i kako se ta i takva ideja odnosi prema više nego ukorijenjenim etničkim i nacionalnim politikama «naših» prostora? Na koji način na pragu ujedinjene Evrope izgradnja civilnog društva, kroz reanimaciju grčkog građanstva, može ili ne biti ostvarena?
Opširnije: Aporije Građanskog Identiteta
Etnonacionalizam i Civilno Društvo u Srbiji
Ivan Đekić
Uvod
Danas paralelno postoji građansko i etničko određenje nacije. Prema prvom (anglosaksonski svet, Francuska, Holandija, Kanada) nacije su određene teritorijalno politički, dakle, postojanjem nacionalne države, a nacionalnost je skoro identična sa statusom državljanstva (citizenship). Prema drugom shvatanju, izvorno nemačkome, a prihvaćenom u istočnoj Evropi i šire, nacije se konstituišu na etničkoj, pa i rasnoj osnovi, dakle, na pretpostavljenom, premda dalekom srodstvu, na zajedničkoj istoriji, kulturi, zajedničkom jeziku, katkad na zajedničkoj religiji itd., a nacionalna država čak i nije neophodna, premda se za nju često vode žestoke borbe. [1]
Nacija je, pre svega, zamišljena zajednica. Tako da nacionalni identitet podrazumeva vezanost za prepoznatljive kulturne specifičnosti određene grupe, kao i lični osjećaj pripadnosti. Male razlike u govoru mogu biti dovoljne da se neko okarakteriše kao član druge nacije. S druge strane dve osobe mogu biti podeljene razlikama u mišljenju, verovanju, mestom boravka, vremenom, pa čak i govornim jezikom, a da se međusobno smatraju i da ih i drugi smatraju, delom iste nacije.
Smatra se da pripadnici jedne nacije dele određene karakteristike i norme ponašanja, određene odgovornosti prema ostalim pripadnicima te nacije i određene odgovornosti za dela pripadnika iste nacije.
Opširnije: Etnonacionalizam i Civilno Društvo u Srbiji
Građanski Identitet Zvan Čežnja
Mirjana Mikić Zeitoun
Uvod:
(Obzirom da sam, kako to već svi moji prijatelji i poznanici dobro znaju, jako vezana za svoju obitelj, a slijedom posla koji dugo radim, i volim, dosta putujem, teško se odlučujem za neobavezne odlaske.)
Na Mirovnu akademiju, ideja je sama po sebi i lijepa i vrijedna, privukao me kurs Civiliziranje nacionalizma – pacifikacija regije: etničkim identitetima bavim se već duže vrijeme: djelom teorijski (Mirovne studije), a djelom praktično :rad sa socijalno isključenim ljudima koji su to često (i) zbog etničkog identiteta, pa i nacionalizma.
Htjela sam naučiti nešto novo, spoznati uzroke nekih pojava, potvrditi neka svoja stajališta te steći znanja i vještine koje bi mi pomogle u mom radu s onima koje više ni ne pitam kako se osjećaju : jer oni se ne osjećaju.
Opširnije: Građanski Identitet Zvan Čežnja
Rat i Kulturna Tradicija
Aida Šteta
UVOD
Roditi se u Bosni i Hercegovini, tačnije na teritoriju bivše Jugoslavije, sredinom osamdesetih, pa čak i prije, iz ove perspektive, samo po sebi nosi neku posebnu težinu. Dešavanja tokom kraja osamdesetih, a posebno tokom devedesetih, odredila su živote velikog broja ljudi na ovom prostoru. Pokušavajući da prežive ludilo tog vremena ljudi se grupišu u male zajednice, «etnije», pokušavajući opravdati borbu za preživljavanje. Tim malim grupama, «etnijama», rat predstavlja sredstvo definisanja strategije postojanja, strukture identiteta, a sve pod krinkom opstanka. Ljudi se više ne osjećaju sigurni kao individue, životna egzistencija je ugrožena, teško je ustanoviti ko su «dobri momci», jedino što preostaje jeste prikloniti se svojima. Kakvi su da su, moji su, parola je koja vlada. U svim tim dešavanjima koja su dovela do stvaranja novih etničkih grupa, koje su ustvari postojale stoljećima, izgubilo se građansko društvo, izgubile su se individue koje ne pripadaju niti jednoj definisanoj grupi, a koje se prislino guraju u pojedine od njih samo na osnovu imena i prezimena. Sloboda odabira, osnovna ljudska prava, izgubila su potpuni značaj, naši preci nas u potpunosti određuju, mada za njih današnji poredak stvari ne bi ništa značio. Rat je na ovim prostorima, prostorima «malih naroda» poslužio kao savršeno sredstvo za definisanje «nas» i «njih», savršeno sredstvo za određivanje kriterija prepoznavanja, prisila, svrstavanja, kršenja osnovnih ljudskih prava, ali uz sve to, za sve «male narode» bio je kulturna prekretnica i oslobođenje u pravom smislu te riječi.
Opširnije: Rat i Kulturna Tradicija
Živi Grobovi ili o etnonacionalizmu
Bojan Krivokapić
„Tamo gde nema živa groba – sme li biti nas?“ (dnevnička zabeleška autora)
Ovaj tekst je nastao kao plod analiziranja problematike etnonacionalizma, ne samo na slučaju SFR Jugoslavije, odnosno Bosne i Hercegovine, kao najviše ratom oštećene republike, već i sa filozofskog i antropološkog aspekta. Tema je analizirana u okviru kursa „Civiliziranje nacionalizma – pacifikacija regije“ koji je vodio prof. dr Ugo Vlaisavljević na Regionalnoj Mirovnoj Akademiji u Sarajevu, jula 2008. godine.
Nakon nemilosrdnog razmišljanja kako početi i, zapravo, šta napisati na ovu temu, a trudeći se da izbegnem prizvuk banalnog, odlučio sam da napišem tekst koji je najmanje od svega naučan, a u kojem opet ne preovladava samo ton intimne ispovesti. Pokušao sam da napišem tekst koji diše, koji je otvoren i čija je utlitana funkcija pre svega u tome da podstakne potencijalnog čitaoca, odnosno čitateljku, da se zamisli nad temom, da promisli malo drugačije od uobičajenog, te da možda, a to bi bilo sjajno, dođe do nekih novih zaključaka koji su u vezi sa poimanjem diskursa etnonacionalizma kako kod nas, tako i uopšte.
Tekst se može posmatrati kao izvesni predložak nekom većem istraživanju samog fenomena, odnosno kao mamac za razvijenje teme. Pokušao sam da se što više klonim davanja definicija, te (opštepoznatih) dubokoumnih i nerazlučivih zaključaka, koji uglavnom ostaju sami sebi cilj i od kojih skoro niko nema nikakvu korist, a najmanje običan/a dobronameran/ čitalac ili čitateljka. Mišljenja sam da tekst mora biti otvoren za različita čitanja i tumačenja, jer samo kao takav on ostaje da živi i nakon bezbroj čitanja.
Problematika etnonacionalizma prevazilazi granice lokalnog. Sam fenomen se ne može posmatrati kao izolovan i ne sme se posmatrati samo u kontekstu ratom zahvaćenih područja SFR Jugoslavije. Međutim, još je veći problem ako fenomen posmatramo samo na razini opšteg i univerzalnog, bez osvrta na postojeće lokalno. Dakle, najuspešnije bi bilo ako bi se našla sredina, prava mera, koja bi u isto vreme zadovoljila i kriterijume opšteg i univerzalnog, ali koja bi disala i ono iskustveno, lokalno i životno.
Opširnije: Živi Grobovi ili o etnonacionalizmu
Policy Brief (Engleski)
